Hằng năm vào khoảng tháng 2, tháng 3 âm lịch khi tiếng ve râm ran trong vườn nhà và khi những con chim tu hú gọi bầy vang trong những khu vườn thì những trái mít non tròn lẵng, gai mở vừa nhu nhú ra trái đầy từ gốc đến ngọn. Cũng vào thời điểm này, khi tiết trời trong xanh nắng ấm, thì ở vùng biển Quảng Nam bắt đầu rộ lên mùa đánh bắt cá chuồn. Theo chân những người buôn cá, cá chuồn có mặt ở khắp các chợ quê đất Quảng, từ đồng bằng cho đến vùng cao, từ thị thành cho đến nông thôn... Cá chuồn đánh bắt ở vùng biển Quảng Nam có hai loại: cá chuồn nhỏ và cá chuồn gành lớn hơn. Cá chuồn có thể kho, có thể kẹp với hành tím, sà sã, nén, tiêu...để chiên hay nướng trên than hồng, nhưng ngon nhất, đậm đà nhất có lẽ là món cá chuồn kho hoặc nấu canh với mít non.

 “Ai về nhắn nậu miền xuôi

 Mít non gởi xuống, cá chuồn gởi lên”

          Câu ca dao đã được những thế hệ cha ông đi trước đúc kết từ bao đời nay để nói về một món ăn hết sức đơn giản, dân dã được chế biến từ một sản vật của miền núi và một sản vật từ biển cả, đó là: mít non và cá chuồn.

         Món ăn dân dã của xứ Quảng.

“Mít non gởi xuống, cá chuồn gởi lên”, hai loại nguyên liệu này khi được dùng chung để chế biến thì bất kỳ người nội trợ nào cũng có thể nấu thành những món ngon ăn rất “bắt” cơm. Bữa cơm hằng ngày, khoái khẩu nhất là món cá chuồn kho với mít non hoặc món canh mít non-cá chuồn. Cá chuồn làm sạch, cắt khúc ướp gia vị cho vào kho, đổ nước vừa ngập cá, kho cho đến khi cá vừa thấm thì cho mít non vào (đã luộc chín, xắt từng miếng cỡ bằng bao diêm), giữ lửa liu riu cho đến khi nước kho cá thấm hết vào mít non. Nhưng đậm đà hơn cả là món mít non nấu canh với cá chuồn. Để cho món canh được ngon hơn nên chọn loại cá chuồn nhỏ mới đúng điệu. Canh mít non- cá chuồn nhất thiết phải nêm bằng mắm cái, gia vị là ớt xanh, lá lốt, cho thêm ít tiêu xanh giã nát vào. Bát canh sẽ dậy mùi thơm đậm của biển, của rừng, của lá lốt tiêu xanh cùng với sự hoà quyện giữa vị ngọt của cá chuồn, vị mặn mà của mắm cái, vị bùi bùi, dai dai của mít non cộng với vị cay cay nơi đầu lưỡi sẽ làm cho người ăn cảm nhận được một cảm giác rất ngon miệng. Cứ thế vừa sì sụp thổi, vừa hít hà và cơm cho mau hết để còn bới (đơm) thêm chén khác. Món kho và nấu canh này ăn liền đã ngon mà để hâm lại bữa ăn sau còn ngon hơn. Chiều đi làm đồng về, làm một tô cơm nguội đầy ú ụ với khúc cá chuồn, dăm ba lát mít non thì mọi thứ cao lương mỹ vị trên đời này chắc không mơ màng đến nữa.

Tuy là món ăn dân dã, được chế biến không cầu kỳ nhưng cá chuồn kho mít non lại có hương vị thơm ngon rất hấp dẫn. Cá chuồn khi kho chín thịt mềm, có vị béo dịu quyện với vị bùi bùi của mít non cùng mùi cay thơm của ớt, nén, hạt tiêu… Tất cả hài hòa tạo nên mùi vị lạ miệng, hấp dẫn. Cá chuồn kho mít non ăn với cơm rất hợp vị mà người Quảng hay đùa là “ăn bao nhiêu cũng chưa thấy đã thèm”.

Về thăm xứ rượu Hồng đào, ăn món cá chuồn kho mít non, du khách không những được thưởng thức cái ngon mà còn được hiểu thêm về tính cách con người xứ Quảng qua món ăn truyền thống này. Người miền Trung nói chung, người Quảng Nam nói riêng bao đời gian khổ nên chắt chiu từng giá trị nhỏ bé. Họ sống giản dị mà chân thành, ngay thẳng nhưng nghĩa tình, tằn tiện nhưng cũng rất đỗi bao dung, rộng lượng. Món cá chuồn mộc mạc, đơn sơ nhưng đậm đà chính là phần nào thể hiện tính cách người đất Quảng.

Mai Hồng Lâm